Tutmonda ekonomio

La teksasa naftokompanio Exxon Mobil havis profiton je 44,9 miliardoj da dolaroj en la financa jaro 2012. Tio estas la dua plej alta profito, kiun firmao iam ajn faris. Negoco per “nigra oro” bonege funkcias. Sed aliaflanke, ekspluatado de homoj kaj provizaĵoj, instigo al milito aŭ elhejmigo okazis kaj daŭre okazas, interalie en Ĉado kaj Kameruno.

La devenlando de kafo estas la regiono Kaffa en nuna Etiopio. De tie la varma trinkaĵo komencis sian triumfan vojaĝon tra la tuta mondo. La plej grandaj eksportantoj hodiaŭ estas Brazilo, Vjetnamio, Kolombio, Indonezio kaj Etiopio.

World Trade Organisation (Monda organizaĵo pri komerco, MOK). La celo de MOK estas forigado de bariloj kaj tiel ĝi liberaligas internacian komercon. Ĝia fina celo estas internacia libera komerco. Krome, MOK respondecas pri solvado de konfliktoj en negocaj disputoj.

La mallongigo IHD signifas “Indico de homa disvolviĝo” kaj estas mezurilo de la nivelo de disvolviĝo en lando. Tri elementoj estas inkluzivataj en la indico: averaĝa vivdaŭro, eduka nivelo kaj aĉetpovo. Tiu indico tamen ne ebligas interpreti malsamojn inter urboj kaj kamparo aŭ socian malegalecon.

MEP (Malneta enlanda produkto) estas la plej grava nombro uzata por pritaksi la ekonomian sukceson de lando. Ĝi inkluzivas la valorojn de ĉiuj varoj produktitaj en nacia ekonomio dum jaro. Tiu nombro ne ebligas vidi la pligrandiĝantan diferencon inter riĉuloj kaj malriĉuloj.

La kvanto da transnaciaj kompanioj rapide kreskas. Laŭ raporto de KUNKD (Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado), en 2008 estis 82 000 tiaj kompanioj kun proksimume 800 000 filioj. Pro tio, la kompanioj havas grandegan influon al la tutmonda ekonomio. KUNKD taksas, ke triono de ĉiuj varoj kaj servoj en la tuta mondo estas produktata de transnaciaj kompanioj.

Divido de laboro estas tre efika principo laŭ ekonomia vidpunkto. Pro specifaj kapabloj aŭ kondiĉoj, iuj homoj kapablis produkti specifajn produktojn malpli pene aŭ pli bonkvalite ol aliaj. Ili specialiĝis. Rezulte de specialiĝo, interŝanĝo de produktoj kaj servoj evoluis, kaj interŝanĝon de varoj anstataŭis uzo de mono.

En la Eŭropa ekonomia areo estis interkonsento pri la libera movo de homoj, varoj kaj kapitaloj, kun la celo plifortigi la internan ekonomion. EEA inkluzivas la landojn de ELKA (Eŭropa Liber-Komerca Asocio) de 1960 kaj la EU-landojn.

Nafto estas limigita provizaĵo kaj tre valora, ne nur por generado de energio. Ankaŭ plasto estas farita el nafto. Pro tio, multaj industriaj procezoj dependas de tiu valora krudaĵo. Kvankam nafto estas valora, la nigra oro ne estas beno por ĉiuj landoj kun naftorezervoj. En Niĝerio, ekzemple, multaj likoj el naftoduktoj apartenantaj al la kompanio Shell poluas fruktodonan grundon kaj minacas la vivlokon kaj sanon de la loĝantaro.

Nike, kiel ekzemplo de transnacia kompanio, havas sian sidejon en Usono, enspezas ĉiujare pli ol miliardon da eŭroj kaj estas unu el la plej ŝatataj sportaj markoj ĉe junuloj. Kvankam la kompanio elspezas plurajn milionojn da usonaj dolaroj por reklamado ĉiujare, kudristino ĉe “Wellco”, la provizisto de Nike, enspezas 17 cendojn hore, kaj tio estas kutima en la industrio.

La unuaj skribaj mencioj pri bananoj devenas de Ĉinio kaj Barato, proksimume de la jaro 3000 a.K. Tiu facile damaĝebla frukto povis sukcese atingi Eŭropon nur post invento de fridujŝipoj. La unua banana transporto portis bananojn al konsumantoj en 1889. La firmao nomiĝis “United Fruit Company”, sed hodiaŭ nomiĝas “Chiquita”.

Modernaj poŝtelefonoj iĝas pli kaj pli malgrandaj, kaj tial bezonas malpli da materio. Tamen, ili samtempe bezonas pli kaj pli da diversaj materialoj. Ekstraktado de tiuj metaloj kaj mineraloj ofte okazas en tre danĝeraj kondiĉoj, ekzemple en la minejoj de la Demokratia Respubliko Kongo. Plej multaj ribeluloj financas sian civilan militon per vendado de mineraloj al provizistoj de la grandaj poŝtelefonaj produktantoj. Tiel nomataj “konfliktaj mineraloj” troviĝas en preskaŭ ĉiuj poŝtelefonoj de la mondo.